Nếu là người yêu văn chương, bạn phải biết song thất lục bát là thể thơ gì. Đây là một trong những thể thơ được sử dụng phổ biến, mang tính đặc thù trong văn học Việt Nam.
Định nghĩa thể thơ song thất lục bát
Song thất lục bát hay lục bát gián thất là một thể thơ được sử dụng phổ biến ở thời trung đại Việt Nam. Đặc điểm của thơ thể hiện ngay tên, bao gồm song (hai) câu 7 chữ (thất), một câu 6 chữ (lục) và một câu 8 chữ (bát).
Vì đặc trưng nhịp điệu mà song thất lục bát có thể gọi là thơ, nhưng đôi khi là ca. Nó mang đậm bản sắc dân tộc, dễ dàng thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình.
Đây là thể thơ đặc biệt do chính người Việt tạo nên, phát triển mạnh mẽ ở thế kỷ 18-20. Những tác phẩm nổi tiếng phải kể đến Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc, Khóc Dương Khuê,…
Phát triển mạnh thời trung đại nhưng tới thời hiện đại thể thơ này dần mai một. Nguyên nhân là ở giai đoạn Thơ mới, song thất lục bát khó thể hiện được “cái tôi”.
Tuy nhiên, người ta vẫn có thể tìm thấy các tác phẩm sử dụng thể thơ truyền thống này. Nổi bật nhất là Ba mươi năm đời ta có Đảng hay một số tác phẩm giai đoạn 1945-1975.
Khái niệm thơ song thất lục bát trên The POET
Quy tắc cần nhớ khi làm thơ song thất lục bát
Khi sử dụng song thất lục bát bạn phải nhớ nguyên tắc gieo vần đặc trưng mới thể hiện được cái hồn của thơ.
Chữ cuối câu 7 thứ nhất sẽ vần với chữ thứ năm của câu 7 thứ hai. Chữ cuối câu 7 thứ hai vần với chữ cuối của câu 6 tiếp theo.
Chữ cuối câu 6 vần với chữ thứ sáu của câu 8 phía sau. Chữ cuối của 8 phải vần với chữ thứ năm của câu 7 đầu tiên tiếp theo.
Khi gieo cần chú ý đến thanh bằng (huyền, ngang) và thanh trắc (sắc, hỏi, nặng, ngã).
Tuy nhiên, ở văn học hiện đại thì những quy định này có thể được linh hoạt. Cách gieo vần của những nhà văn mới có phần thoáng hơn nhưng vẫn đảm bảo mang đúng bản sắc của thể thơ truyền thống.
Quy tắc làm thơ song thất lục bát bạn cần nhớ
Biến thể của thơ song thất lục bát
Thể thơ này ngày nay không còn khắt khe với những quy định bắt buộc như trước. Ngay từ giai đoạn đầu của thời kỳ hiện đại, các tác giả đã có sự biến thể.
Cách dùng phổ biến nhất là đan xen thể thơ khác với song thất lục bát. Hoặc trong cả bài thơ sẽ có một khổ là song thất lục bát để tạo nên sự tự do, tránh đơn điệu.
Sự khéo léo trong cách lồng ghép mang tới cảm giác hài hoà, đồng thời tôn vinh bản sắc truyền thống.
Một cách biến thể khác phải kể đến như đảo ngược thành lục bát song thất. Hoặc một vài nhà thơ sẽ không tuân thủ đúng số chữ trong từng câu thơ nhưng vẫn giữ vần.
Nhắc đến biến thể thì nổi tiếng nhất là các sáng tác của Ưng Bình Thúc Giạ Thị. Đặc trưng trong thơ của ông là có nhịp điệu rõ nét, số dòng linh hoạt, kéo dài số chữ trong câu.
Nguyên nhân vì ông thường sáng tác theo kiểu ca Huế nên cần biến tấu để phù hợp với ngữ cảnh, nội dung. Cũng vì thế mà nhiều người lầm tưởng ông viết thơ theo thể tự do.
Mặc dù có sự đổi khác so với kiểu truyền thống nhưng ông vẫn giữ được cách gieo vần. Mặc dù vị trí các thanh trắc và bằng không còn theo quy luật nhưng vẫn giữ được “cốt thơ”.
Một số tác giả hiện đại như Xuân Diệu, Tố Hữu, Chế Lan Viên,…cũng sử dụng song thất lục bát. Để thể hiện được “cái tôi” thì họ chỉ lồng ghép một vài khổ có thể thơ này.
Đặc điểm nhịp điệu
Hai câu 7 chữ sẽ được ngắt nhịp 3/4, đôi khi là 3/2/2 nhưng rất hiếm gặp. Hai câu 6-8 thì ngắt như thể thơ lục bát bình thường hoặc linh hoạt hơn. Miễn là việc ngắt nhịp đi theo chu kì để tạo nên nhịp điệu cho bài thơ.
Nhiều người còn nhận định việc đọc theo nhịp như thế nào còn phải phụ thuộc nội dung. Chẳng hạn trong các bài thể hiện tâm trạng buồn thì cách ngắt sẽ ít cứng nhắc hơn để hợp nghĩa và ngữ cảnh.
Bạn có thể tham khảo các bài thơ nhớ người yêu trên The POET magazine để trải nghiệm.
Những bài thơ nhớ người yêu được The POET tổng hợp
Thơ song thất lục bát thích hợp để bày tỏ cảm xúc
Theo nghiên cứu của The POET, thể thơ truyền thống này rất phù hợp với chủ đề tình yêu. Nguyên nhân vì cách ngắt nhịp, gieo vần có thể lột tả được tâm tư của nhân vật trữ tình.
Đó là tâm trạng mong chờ, buồn bã, rạo rực hay hạnh phúc của con người.
Hoặc như các nhà thơ cách mạng thì sử dụng thể thơ để thể hiện suy nghĩ trước biến cố. Họ mô tả các sự kiện chính trị cực kỳ rõ ràng, dễ nhớ thông qua song thất lục bát.
Bạn có thể theo dõi những bài thơ này trong Kinh nhật tụng, Tỳ tử ngủ, Tình nhơn loại,… Tác phẩm Mối tình đầu trọn kiếp cũng là tác phẩm được rất nhiều người yêu thích.
Tuy nhiên, lưu ý là các nhà thơ sẽ không sử dụng trọn vẹn thể thơ truyền thống. Họ lồng ghép song thất lục bát trong bài thơ lục bát, ngũ ngôn hoặc tự do để giảm tính gò bó trong hệ thống niêm luật.
Kết luận
Song thất lục bát là thể thơ mang bản sắc dân tộc, cần được giữ gìn và phát huy. Dù có biến tấu đi nhưng khi sử dụng bạn vẫn nên chú ý đến nguyên tắc gieo vần để cái hồn thơ vẫn được giữ nguyên.
